Даўно тое было ці нядаўна – ня ведаю, але тое, што было – дык напэўна. І было па тым, як Князёў Вялікіх кідалі ворагі ледзь не ў жабрацтва, а тыя з самага донца пад нябёсы ўзьляталі й дзяржаву нашую ўсяму сьвету годна аказвалі. Па тым было як біліся супраць чужынцаў да апошняга стрэлу й гінулі, з дакорам глянуўшы туды, дзе мусілі-б быць Сады Эдэмскія, гінулі з імем Радзімы ў сэрцы ды на вуснах з імёнамі маці або каханай. Па тым... ды што тут казаць – во ўжо дзе, сапраўды, даўно было. Значыцца, казка нашая не такая ўжо й даўняя... Адно добра, што казка...

А сталася во што. Пайшоў гаспадар Алесь зь Ядлоўцаў на гаспадара Сашу з Мажджа... Маджа..., тфу ты, Ма-жа-ве-лаў-кі, а Саша з гэтай самай Мажджа..., тфу ты, ну, вы ўжо ведаеце, на Алеся зь Ядлоўцаў за ніўку неўрадлівую. Кожны-ж думаў, што да ніўкі дарваўшыся зможа абрабіць яе як сьлед (ну, там, узраць, угноіць, пасеяць, зрэшты – тутака вы таксама наўчоныя) і зажыць.

Ад пачатку, што праўда, спрабавалі яны разьвязаць вузёл па-людзку. Паехалі ў воласьць (кожны ў сваю, бо ніўка на міжваласной мяжы тулілася) правы даводзіць. Давялі. Павыпраўлялі паперы, мо й не бяз хабару, ды на ніўцы сыйшліся. Стаяць, адзін аднаму дакумэнты з гярбовымі пячаткамі ды мудрагелістымі подпісамі паказваюць. Крыху наводдаль жонкі хустачкамі вочкі выціраюць, дзеці то тут, то там пад нагамі блутаюцца. Але тое ад пачатку. Мала па малу – пачалі тымі паперкамі тыцкаць, галасы паднялі, а там ужо й да сваркі дайшло. Ведама, у мужчын сварка ня доўгая: гаўкнулі, гыркнулі дый загрудкі схапіліся, толькі паперы, не раўнуючы вахляры-вахлікі, ўроськід пасыпаліся. Ну, жанкі голасу дадалі, малыя заверашчалі. Аднавяскоўцы на прыгоду прысунуліся. Цікава-ж.

Азірнуліся Алесь і Саша кожны на сваю грамаду, адчулі за сабой сілу супляменную, хай сабе пакуль усяго толькі разяватую, а ўсё-ж сілу, дый давай мацней тузацца. Чвякае пад нагамі гразь, бруіцца з насоў юха чырвоная, сякуць кулакі паветра, што млыновы крылы, ляскаюць аб жывое. І так яно смачна выходзіць, што найбольшыя зухі з кожнай вёскі, рукавы закасаўшы, кулакі залысілі. Вось-вось дасьпеюць за сваіх кінуцца. Аж не. Ці то баёвы дух у спрэчнікаў падупаў, ці то сілы скончыліся, або вецер замоцна дзьмухнуў – ня ведаю. А толькі ўпалі нашыя героі адначасна на ніўку спрэчную. Кінуліся вяскоўцы глянуць ці жывыя. Падбеглі: дыхаюць...

Увечары таго-ж дня, а мо й надвячоркам, не зважаючы на боль ад барацьбы за правідловую справу, выцягнуў Алесь з вышак дзедаву бярданку, знайшоў у адмысловым куфэрачку набоі, паклаў у торбачку лусту хлеба ды кавалак кумпячыны на падстрэшку сушанай, памеркаваўшы дадаў у скарб цыбуліну, загарнуў шчопаць солі ў хустачку ды выйшаў на двор.

– Куды ты нанач гледзячы? – спыталася ў яго жонка.

– Нанач, – перадражніў сваю палову Алесь. – Вось тое, што й ёсьць – нанач. Ніўку нашу бараніць буду. Саша таксама нябось ня сьпіць у шапку.

Сказаў, як у ваду глядзеў. Не пасьпела яшчэ як сьлед сьцямнець, а над ніўкай ужо бабэхнула. Заварушыліся мужыкі ў Ядлоўцах і ў Мажджа... ну, я ўжо казаў. А час тады быў такі, што бойка – няхай сабе, а як да вайны – то ледзь ня кожны мужчына лічыў асабістым гонарам. Няхай сабе й ніўка, няхай сабе нават суседава, але-ж, з іншага боку, кавалачак Бацькаўшчыны. Ну, падыйшлі, ну залеглі ў пазыцыю. Храснулі хто з чаго мог. Счакалі крыху, дый зноў. Не пасьпелі па трэйцім набоі ўжыць, як па ваколіцах панеслася чутка: нашых б’юць. Пачаў народ у ватажкі зьбірацца, ватажкі ў аддзелы ладзіцца, аддзелы – у сілу незьлічоную. А дзе сіла незьлічоная – там і начальства апрычонае. Трэба-ж каб нехта загады атдаваў, рапарты прыймаў ды догляды ладзіў. А ведама, што найперш за гэта хапаецца той, хто сам у бойку за родную ніўку ня кінуўся, але й у баку заставацца не захацеў, падумаўшы: “А што як пераможам, што як абаронім Бацькаўшчыну? Каму тады слава? Каму ніўка?”

Гадзіны не прайшло як закіпела прыхрантавое жыцьцё: падахвот-плякаты малююцца, падбадзёр-мяноклічы пішуцца, пасланцы з паперамі сноўдаюць, снайпэры-саматугі неабстраляную некруцкую моладзь у бліжэйшым гаёчку абстрэльваюць, вярбунковыя пункты ў тры зьмены працуюць, каб хаця ймёны знатаваць – так валяць сюды дабраахвотнікі. Але тое зьнізу, а зьверху енэралы нашытнямі (па-іхнаму – лямпасамі) адзін перад адным прантуюць, залатымі нарамнікамі (па-іхнаму – пагонамі) сьвецяць, кручанымі стуграмі (па-іхнаму – аксяльбантамі) што непатрэбныя дзеўкі косамі матляюць. І кожны з початам (па-іхнаму – сьвітай, хаця я, колькі ні прыглядаўся, а ніводнай сьвіты не заўважыў – адны мундуры ды шынялі. Дый куды сьвітам наверх перціся, там і бязь іх цесна).

А пасярод усяго гэтага стаіць Алесеў не прышы кабыле хвост Піліп з Канапель. Дачуўшыся пра дабраахвотнікаў, прыгнала яго сюды жонка – знаная на ўсю ваколіцу ахвотніца дабра Піліпіха. “Ідзі, – кажа, – лайдак, запішыся ў ахвотнікі, ды глядзі, – кажа, – не спудлуй, як дабро даваць будуць”.

І вось стаіць ён акурат, як я ўжо казаў, у самым цэнтры гамузу й думае: “Наконт лайдака – гэта яна дарэмна, наконт лайдака – гэта яна так ужо перакруціла! Але нічога. Чога тое, што дабраахвотнікаў навокал шмат, і ў які шэраг тут запісацца аднаму толькі... зрэшты, і яму таксама няведама”.

Паміж верхам і нізам таксама праца йдзе. Машынкі ў канцылярыях баржджэй ад кулямётаў ляскочуць. Навінаў не чытаўшы, можаш падумаць, што во тут яна й ёсьць вайна, ды ня проста, а самае пекла. Як набойныя йстужкі выпаўзаюць зь іхнага чэрава паперкі малпаваныя й дыктаваныя, са свайго голасу й з чужога, ад тых, хто зьверху, а, часам, і зьнізу, калі ў зацішку спаміж баёў здолее той голас учуць які кольвечы газэтнік, выпраўлены даведацца: ну, як там, да распавесьці ня так, як ёсьць, а як быць-бы мелася. І хто з гэтых газэтнікаў найлепш усё акажа – таму й пашанота большая... Хто-б ведаў дзятла, каб не ягоная дзюба, хто-б злучыў глузд з дрэвам, а дрэва з глуздом?! Карацей, паўсюль як належыцца: усё для хронту, усё для перамогі.

Пакуль Піліп разважаў, пакуль меркаваў у якую-б чаргу ўсунуцца, куды ўтачыцца, як уплішчыцца, учуў відаць Божанька гаротнае выцьцё ягонай жонкі, якое зь пералівамі й скавытаньнем пёрла несканчонай плыняй проста ў гэныя самыя Сады Эдэмскія, заглушаючы зграбныя сьпевы анёльскага хору, зьбіваючы з тропу гусьляроў ды лернікаў і цешачы хвастатага рагача-прайдзісьвета, што ў енеральскім мундуры ўшчаміўся ў звышняе кіравецтва ды начапіўшы гэройскія адзнакі швэндаўся па самай енеральскай перадавой, што знача за тры палёты кулі ад сапраўднай мясамолкі (па-іхнаму, па-наўчонаму, цьфу ты, нават няёмка казаць: епіцэнтру).

І вось, надумаўся Божанька спыніць роспачны канцэрт дабра-ахвотніцы Піліпіхі: папхнуў ейнага разгубленага мужыка ў бліжэйшы шэраг і... не змыліўся. Апынуўся Піліп акурат там, дзе й трэба, трапіў на хронт у якасьці спраўдніка (па-наўчонаму – рэвізора), а патрапіўшы – пачаў караскацца па службовых драбінах на самую верхатуру й траха ня ўзьлез, зачапіўся пазногцікам за вышнюю пляцоўку, дзе гэткіх як ён было ўтрая проці перадавых аддзелаў пярэдняй лініі. Вісіць Піліп на пазногціку, вольнай рукой хлеб кроіць, сала. Цыбуліну ў соль мачае ды пад чарку хрумае. Аж тут зьнізу даходзіць, што вайна скончылася, што адваявала войска спрэчную ніўку ў Сашы з гэнай Мажджа... ну, вы ведаеце, і цяперка гэтую ніўку, нібыта, спаміж пераможцамі дзяліць зьбіраюцца... Заварушыліся спраўднікі (па-наўчонаму... зрэшты, я ўжо казаў) абурыліся, маўляў, як гэта: скончылася, як гэта: дзяліць? А спраўдніцтва?! Ну, выслалі на месца баёў камісыю (гэта па-наўчонаму, а як па-людзку я й ня ведаю). Прыехала камісыя, разгледзілася: усё слушна, вайна скончылася, ніўка нашая, забітыя пахаваныя, параненыя ў шпіталях, жывыя дадому зьбіраюцца, Алесь на ўзьмежку кабылку ў плуг упрагае – гараць зьбіраецца... сеяць будзе, а можа садзіць – хто ведае?

Азірнуліся камісыйнікі, дый зноў абурыліся – ніякай дзяльбы. За што-ж тады ваявалі? Завошта кроў лілі? “Гэй! – Крыкнулі яны да ваяроў, што акурат пачалі па хатах разыходзіцца, – Гэй!”, але тыя толькі рукой махнулі, маўляў. нам чужога, хаця й свайго – ня трэба.

Стаяць камісыйнікі, чухаюцца. Няма законных падставаў для дзяльбы. А ганцы зьверху дзе-пешшу за дзе-пешшай нясуць (даруйце, можа ня так кажу, бо ня ўсе пешшу – сёй-той і конна), а ў тых дзе-пешшах тое самае: калі дзяліць будзем?

Няведама чым-бы тая справа скончылася, калі-б ня наш Піліп. Палічыў ён борзьдзенька варожыя магілкі, глянуў у нейкую паперчыну, выцягнуў куркулятар (гэта па-наўчонаму) ды й давай падбіваць рахункі. Хоць і ўпрэў стараючыя, а далічыўся-такі, дапяў ісьціны й давай праўду-матку рэзаць. Ну, праўда ад пачатку зьнямела ад нечаканасьці й нахабства. Зрэшты, яна й пазьней ня войкнула. Так і зарэзаў яе Піліп – маўклівай...

А атрымалася ў яго во што: колькасьць ужытых у часе баёў куляў аніяк не адпавядала колькасьці загіблых ворагаў. Карацей, поўны перавыдатак. А што гэта мусіла-б? А мусіла-б тое, што нехта тыя звышмерныя кулі або пакраў, або прыхаваў немаведама на якую яшчэ рэвалюцыю.

Клікнулі Алеся, прыпёрлі да сьценкі (дзякаваць Богу – не паставілі). Пытаюцца. “Ды хто-ж на вайне кулі лічыць, – адказвае той, – бывае ў трап з трох мэтраў у мірную часіну спудлуеш, а тут – вайна...” “Ты нам зубы не загаворвай, – адказваюць камісыйнікі, – ты нам кажы куды кулі падзеліся!” “Куля – не верабей,” – ізноў за сваё Алесь, а яны яму: “Таму й пытаемся”. І так населі на мужыка – хоць ратунку крычы. Вось-вось падрастрэльны артыкул пачэпяць... Але не пасьпелі...

Дачуліся ворагі, што ў нашым стане робіцца, сабралі новую сілу дый ляснулі. Кінуліся ўсе з перадавой і толькі Алесь, дзякуй Богу бярданку дзедаву яшчэ пры сабе меў, залёг у баразну не прагнаную...

Ну, зачалося ўсё ад пачатку, так, як было... Так... але крышачку ня так. Падвезьлі нашым скрынкі з набоямі, а на скрынках скрозь “ББ” напісана. Што гэта за “ББ” ваяры толькі па трэйцім залпе ў дашчэнту зрадзелых шэрагах сьцямілі, дый тое – у наказ (па-наўчонаму – інструкцыю) глянуўшы. А было ў тым наказе чорным па беламу, маўляў, “ББ” або Беларускі Бумэранг – новая нацыянальна-сьведамая куля, створаная нашымі нацыянальна-сьведамымі вынаходнікамі з мэтай спыніць раскраданьне ці ўжываньне не паводле прызначэньня нацыянальна-сьведамага вайсковага рыштунку. “Не пудлуй! – Заклікаў наказ, – Беражы народнае багацьце!”

“Што-ж, – сказалі ваяры, – было й горш. У лапцёх хадзілі й хлеб зь лебядой елі. Перажывем. – І падумаўшы дадалі: Абы вайны не было!” Апошняе, праўда, паводле звычаю (па-наўчонаму – традыцыі) бо акурат цяперака гэтая самая вайна й была.

Ня буду апавядаць у шчыгулах як там і што. Скажу толькі, што й гэтым разам абаранілі мы родную ніўку, ня далі яе гаротную на глум і зьдзек, не дазволілі на ёй “картошку садіть”, бо... От-жа, не даюць сказаць – ізноў камісыя прыпёрлася... Палічылі чужых забітых і сваіх палеглых, глянуў Піліп з Канапель у паперчыну, падрахаваў – ізноў лічбы не сыходзяцца, ізноў неадпаведнасьць вялікая. Ну, яны да Алеся, ды той, гэтым разам, лепш гатовы быў. “Пераможцаў ня судзяць!” – выгукнуў ён даўна вядомае.

Спыніліся камісыйнікі, пашапталіся, дый выпусьцілі наперад Піліпа. Ён пасьля першай кампаніі ў людзі выбіўся й нават Піліпісе частку той людзкасьці надаслаць пасьпеў. Стаў Піліп наводдаль, каб, крый Божа, мужык Алесь у вуха ня ляснуў, і гэдак ці-і-іхенька ці-і-іхенька прашаптаў на ўвесь абшар: “А хто ты думаеш пераможцы?”